ام آر آی یا روش تصویربرداری با تشدید مغناطیس (Magnetic Resonance Imaging (MRI یکی از روش های پیشرفته تصویربرداری پزشکی است. با استفاده از این روش میتوان تصویر بافت های درونی بدن را دید و از آن طریق مشکلات و بیماری های اعضاء بدن را تشخیص داد.

همانطور که میدانیم در روش های تصویر برداری بااشعه ایکس مانندرادیوگرافی ساده و یا سی تی اسکن بدن تحت تابش مقدار معینی از اشعه یونیزه کننده قرار میگیرد که اگر از حد مشخصی بیشتر باشد میتواند موجب اشکالاتی در کارکرد سلول ها شود. ولی در ام آر آی از اشعه ایکس استفاده ای نمیشود و بنابراین نسبت به رادیوگرافی و سی تی اسکن بسیار کم ضررتر است.

طرز کار ام آر آی چیست

امواج مورد استفاده در ام آر آی از جنس امواج رادیویی و مغناطیسی هستند که ضرری برای بدن ندارند. ام آر آی از این واقعیت فیزیکی استفاده میکند که پروتون هایی که در هسته اتم ها قرار گرفته اند مانند کره زمین در حول محور ود با سرعت زیادی میچرخند و در نتیجه یک میدان معناطیسی در اطراف خود تشکیل میدهند.

در ام آر آی بیمار در یک میدان مغناطیسی بسیار قوی قرار میگیرد. این میدان موجب میشود محور چرخش پروتون های هسته اتم ها در تمام بافت های بدن (بخصوص پروتون هایی که در هسته مولکول آب قرار دارند) در امتداد خطوط میدان مغناطیسی ام آر آی قرار گیرند. سپس امواج رادیویی خاصی به سوی بدن بیمار تابانده میشود. این امواج که بصورت پالس فرستاده میشوند موجب میگردند تا محور چرخش پروتون ها کمی تغییر کند. با اتمام پالس ردیویی، محور چرخش پروتون مجددا در امتداد خطوط میدان مغناطیس برمیگردد. این برگشت موجب ایجاد یک موج رادیویی (الکترومغتاطیسی) جدید میشود.

سپس این امواج رادیویی ثانویه که از تک تک پروتون ها ساطع میشوند به توسط گیرنده های دستگاه ام آر آی دریافت شده و به کامپیوتر آن ارسال میگردند. کامپیوتر ام آر آی بسیار پرقدرت و با توان محاسباتی بالا است. در این کامپیوتر امواج دریافت شده بسرعت تحلیل شده و سپس تصاویری براساس این تحلیل ها ساخته میشود که پزشک آنها را بر روی مانیتور دستگاه میبیند و در صورت لزوم آنها را چاپ میکند.

در کامپیوتر ام ار آی مشخص میشود که چه جاهایی از بدن موج رادیویی بیشتری از خود ساطع کرده اند. هرچه شدت موج دریافتی از نقطه ای از بدن بیشتر باشد نشانه تراکم بیشتر پروتون در آن نقطه است و چون فراوان ترین اتم بدن که پروتون دارد اتم هیدروژنی است که در مولکول آب قرار دارد پس هرجایی که موج رادیویی بیشتری ارسال کرده است در واقع آب بیشتری داشته است.

در واقع کاری که ام آر آی انجام میدهد اینست که نشان دهد در چه نقاطی ار بدن آب بیشتری وجود دارد. چون غلظت مولکول آب در بافت های بدن متفاوت است و با بیمار شدن بافت ها این غلظت باز هم تغییر میکند میتوان با استفاده از اطلاعات دریافتی تصویر بسیار دقیقی از شکل بافت های گوناگون بدن ایجاد کرد.

ام آر آی یک روش تصویربرداری دقیق و پرقدرت برای تشخیص مشکلات و بیماری های بافت های بدن است. یکی از نقاط تمایز این روش با سی تی اسکن در این است که در ام آر آی تصاویر بافت های نرم مانند غضروف، تاندون، لیگامان، عصب و رگ ها بسیار واضح و دقیق دیده میشوند و این روش تصویربرداری بخصوص برای تشخیص بیماری های این بافت ها مفید است. پس از ام آر آی بیشتر در بررسی مشکلات بافت های نرم بدن استفاده شده در حالیکه سی تی اسکن بیشتر برای بررسی استخوان ها و ضایعات و آسیب های آن مفید است.

خطرات M. R. I

M. R. I پدیده‌ای است که انرژی کمی به بدن وارد می‌سازد، به‌طوری‌که فاقد فرکانس مخرب و بدون ضرر می‌باشد ولی به جهت وجود مگنت (آهنربا) قوی انجام M. R. I در بیماران واجد دستگاه‌ها و یا مشکلات زیر باید با احتیاط و دقّت صورت پذیرد:

* ضربان‌سازهای قلبی (پیس میکر)
* دریچه‌های مصنوعی قلب (نامعلوم یا قدیمی و فلزی)
* تراشکاران و افرادی که ممکن است به جهت سروکار داشتن با فلزات در چشم‌شان پلیسه‌های فلزی وجود داشته باشد. همچنین رزمندگانی که از قبل در جمجمه یا داخل چشم‌شان ترکش‌های جنگی دارند.
* کارت‌های اعتباری مغناطیسی
* بیماران با وزن بالا ۱۵۰- ۱۴۰ کیلوگرم
* افرادی که در زمان قرارگیری در مکان‌های تنگ و باریک دچار هراس و اضطراب می‌شوند. اصطلاحاً به این افراد کلاستروفوب می‌گویند. برای پیشگیری از ایجاد حملات اضطراب می‌توانید از ۲ روز قبل از آزمایش شرایطی را ایجاد کنید تا بتوانید محل‌های تنگ را تحمل کنید. در بخش‌های بعد به این موضوع خواهیم پرداخت.

* IUD: وسیله‌ای که جهت پیشگیری از بارداری در رحم زنان سینن باروری قرار داده می‌شود.
* وسایل کمک‌شنوایی
* ترکش‌های فلزی زیرپوستی
* کلیپس‌های جراحی (گیره‌ها)
* نورواستیمولاتورها: این ابزارها جهت تحریک و کنترل عضلات اندام‌ها در فلج‌های عضلانی و بیماران قطع نخاع مورد استفاده قرار می‌گیرند.
* پروتزهای فلزی مفصل ران و زانو
* دریچه مصنوعی قلب
* کاشت حلزون گوش

 آمادگی‌های عمومی برای انجام M. R. I

کلیه سوابق قبلی نظیر سی‌تی‌اسکن M. R. I، عکس‌های رادیولوژی، تصاویر پزشکی هسته‌ای و جواب پاتولوژی را همراه بیاورید.

در صورت داشتن مواردی که در بخش قبل به آنها اشاره شد، حتماً کارشناس M. R. I را در جریان قرار دهید.

تمامی سعی ما بر این است که تصویربرداری از شما در زمان تعیین شده انجام شود ولی ممکن است عواملی از قبیل قطع موقت برق، اشکالات موقت دستگاه و مراجعه بیماران اورژانسی گاهی زمان M. R. I شما را به تأخیر اندازد، لذا خونسردی خود را حفظ نموده و وسایلی مانند مجله، جدول، بافتنی و … را برای مشغول کردن خود به همراه داشته باشید.

در موارد انجام M. R. I با ماده کنتراست هر نوع سابقه حساسیت غذایی، دارویی، فصلی و … را به پزشک مربوطه اطلاع دهید.

انجام M. R. I هیچ دردی ندارد، لذا بی‌حرکت و آرام باشید زیرا حرکات اضافی شما موجب خرابی تصاویر خواهد شد. از حرکت تخت و صدای دستگاه هراسی به خود راه ندهید.

کارشناس رادیولوژی مواظب شما بوده و تمام حالات شما را به متخصص رادیولوژی گزارش می‌کند. لذا آسوده خاطر و بی‌حرکت باشید. ضمناً رادیولوژیست مربوطه در اتاق دیگر از طریق تلویزیون مخصوصی تصاویر شما را تحت نظر دارد.

در صورت درخواست پزشک معالج برای انجام M. R. I با کنتراست، آمپول مخصوص ماده حاجب M. R. I حاوی گادولینیوم در رویتخت به شما تزریق می‌شود. در صورت بروز هرگونه ناراحتی پس از تزریق ماده حاجب، کارشناس رادیولوژی را در جریان بگذارید.

در برخی موارد از شما خواسته می‌شود تا برای چند ثانیه کوتاه نفس خود را حبس نمایید

برای انجام M. R. I یک لباس پارچه‌ای راحت به شما داده می‌شود. آن را بپوشید و داخل دستگاه مگنت بروید. در مرکز تصویربرداری جام‌جم جهت حفظ و رعایت بهداشت، لباس مورد نظر صرفاً جهت شما تهیه شده است، لذا می‌توانید پس از انجام آزمون آن را با خود به منزل ببرید.

کاربرد M. R. I در تصویربرداری از اعضاء مختلف بدن

امروزه M. R. I در تشخیص بسیاری از بیماری‌ها و ضایعات و اعضاء مختلف بدن به کار می‌رود. در مجموعه حاضر سعی شده است تا به صورت خلاصه به موارد استفاده از M. R. I در هر یک از اعضاء و دستگاه‌های بدن و آمادگی‌های ضروری پیش از انجام و حین انجام این آزمون پرداخته شود. توجه به این نکته ضروری است که در تمامی موارد زیر رعایت نکات و آمادگی‌های عمومی که قبلاً به آنها اشاره شده است ضروری بوده، لذا در بخش‌های بعد تنها به آمادگی‌های اختصاصی بسنده شده است.

 M. R. I در سروگردن و ستون فقرات

M. R. I در بررسی مغز و نخاع، چشم، گوش و بسیاری از دیگر اعضاء موجود در ناحیه سروگردن به کار می‌رود. باید یادآور گردید که نخستین بار از این روش در بررسی مغز و نخاع استفاده شد و M. R. I به میزان زیادی به یاری متخصصین و جراحان مغز و اعصاب آمد. از این روش در تشخیص پارگی و جابجایی دیسک‌های بین مهره‌های ستون فقرات، صدمات و تومورهای نخاع، تومورهای مغز، خونریزی‌ها و به خصوص سکته‌های مغزی استفاده می‌شود. در برخی موارد خاص که تشخیص آن بر عهده پزشک معالج شماست، ممکن است نیاز به استفاده از ماده گادولینیوم جهت تصویربرداری در روش M. R. I باشد.

آمادگی‌های پیش از انجام M. R. I سر و گردن

* وقتی در داخل دستگاه قرار گرفتید، کاملاً بی‌حرکت باشید.

* مواد آرایشی پشت پلک‌ها و مژه‌ها را با پنبه خیس یا پاک کننده‌های ویژه به طور کامل پاک نمایید. زیرا مواد آرایشی حاوی فلزاتی مانند ترکیبات آهن، نیکل و مولیبدن هستند که می‌تواند سبب خرابی تصاویر چشم‌ها شود. سرمه نیزی به جهت ترکیبات فلزی اضافی می‌تواند ایجاد مزاحمت نماید.

* قبل از انجام آزمون، لنزهای تماسی را از چشم خود خارج نمایید.

* در حین آزمایش مغزی حتی‌المقدور از پلک زدن سریع و غیرمعمول بپرهیزید.

 M. R. I در قفسه سینه

قفسه سینه شامل دو سیستم حیاتی اصلی یعنی دستگاه قلب و عروق و دستگاه تنفسی است.

 M. R. I قلب

امروزه M. R. I کاربرد وسیعی در بررسی عملکرد قلب و میزان خون‌رسانی عروق کرونر (رگ‌های تغذیه‌کننده قلب) پیدا کرده است. انجام M. R. I قلب، همکاری تنگاتنگی را بین بیمار، متخصص رادیولوژی و متخصص قلب و عروق می‌طلبد.

 آمادگی‌های پیش از انجام M. R. I قلب

* دارویهای قلبی را که مصرف می‌کنید به همراه داشته باشید.

* ناشتائی را در صورتیکه نیاز به تصویربرداری با تزریق باشد، رعایت نمایید.

* کلیه پرونده‌های پزشکی اعم از سوابق بستری در بیمارستان، گزارش اکوکاردیوگرافی، نوار قلب، آنژیوگرافی، گزارش تست ورزش، اعمال جراحی، پرونده بستری در C. C. U را همراه خود بیاورید.

* در مورد قطع و یا ادامه مصرف داروهای خود پیش از انجام آزمون با متخصص قلب معالج‌تان مشورت نمایید.

 M. R. I ریه، پستان‌ها و بافت‌های نرم قفسه سینه

دقت M. R. I در بررسی بافت ریه هنوز به دقت سی‌تی‌اسکن نرسیده است، هرچند M. R. I در بررسی ناف ریه‌ها که محل قرارگیری عروق و نایژه‌های اصلی است بهترین روش به حساب می‌آید. بعلاوه M. R. I برای بررسی جدار قفسه سینه، میان سینه (مدیاستن) و عروق بزرگ این ناحیه ایده‌ال است.

در بخش جداری قفسه سینه می‌توان از M. R. I برای بررسی پستان‌ها هم استفاده نمود. البته هنوز هم علیرغم پیشرفت‌های مختلف، ماموگرافی در خانم‌های بالای ۳۵ سال حرف اول را می‌زند. معهذا M. R. I پستان با و بدون تزریق گادولینیوم (با تزریق حتماً لازم است) با حذف تصویر بافت‌های چربی در بررسی تومورهای پستان و تومورهایی که از دیگر نواحی بدن نشأت گرفته و به پستان سرایت کرده‌اند، بسیار کمک کننده است. در پستان‌های واجد پروتزهای سیلیکون M. R. I تصاویر فوق‌العاده دقیقی در اختیار می‌گذارد.

 آمادگی‌های پیش از انجام M. R. I ریه و سایر بافت‌های نرم قفسه سینه

* توصیه میشود از ۴۸ – ۲۴ ساعت قبل از غذاهای سنگین و چرب مصرف نشود.

* نتایج ماموگرافی و یا سونوگرافی قبلی از پستان‌ها را همراه بیاورید.

 M. R. I شکم و لگن

M. R. I هنوز در بررسی احشاء شکمی توخالی از قبیل معده و روده‌ها با محدودیت‌هایی مواجه است زیرا هنوز کنتراست مناسبی که به صورت خوراکی قابل استفاده باشد در دسترس نیست. ولی اطلاعات بافت‌شناسی که M. R. I از سایر اعضاء داخل شکم در اختیار می‌گذارد از اطلاعاتی که در سی‌تی‌اسکن به دست می‌آیند دقیق‌ترند. به طور کامل در بررسی‌های معمول M. R. I در شکم و لگن از تزریق کنتراست استفاده نمی‌شود و اگر در موارد خاص نیز توسط پزشک معالج درخواست شود حتماً با عکس‌های بدون تزریق کنتراست همراه خواهد بود. زیرا M. R. I رنگی با تزریق بدون مقایسه با تصاویر بدون تزریق، بخشی از اطلاعات را پوشانده و تفسیر تصاویر را مشکل می‌سازد.

آمادگی‌های پیش از M. R. I در شکم و لگن

* ناشتایی کامل از ۶ ساعت قبل و عدم مصرف غذاهای سنگین و چرب از ۴۸ – ۲۴ ساعت قبل توصیه می‌گردد.

* ۲۴ ساعت پیش از انجام M. R. I شکم مصرف قرص آهن را قطع کنید، زیرا وجود قرص آهن در معده و روده‌ها سبب افت کیفیت تصاویر می‌شود.

* در برخی از مراکز در زمان آزمایش خوردن مواد آبکی مانند آب یا مواد روغنی مانند روغن زیتون را جهت نمایش روده‌ها به بیمار پیشنهاد می‌نمایند.

 M. R. I مجاری صفراوی (MRCP)

در این روش هیچ وسیله‌ای وارد بدن نشده و از هیچ ماده حاجبی به صورت تزریقی استفاده نمی‌شود. با این روش می‌توان کیسه صفرا و مجاری صفراوی را به بهترین وجه ممکن مورد بررسی قرار داد. این روش خصوصاً در بررسی ضایعات نسجی از جمله تومورها در اعضاء مورد نظر کاربرد دارد.

آمادگی‌های پیش از MRCP

* نتایج کلیه تصویربرداری‌های قبلی مانند سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و نیز نتایج آزمایشات عملکرد کبد را به متخصص رادیولوژی نشان دهید.

* طی ۲۴-۱۲ ساعت پیش از انجام تصویربرداری به روش MRCP غذای چرب مثل کرده، تخم‌مرغ، شیرینی و … نخورید تا کیسه صفرا منقبض نشده و خالی نشود.

* از ۶-۴ ساعت قبل از انجام MRCP کاملاً ناشتا بوده و حتی از خوردن مایعات نیز اجتناب نمایید.

 M. R. I در بررسی سیستم ادراری

تصویربرداری از سیستم ادراری به دو صروت بدون تزریق (MRU) یا تصویربرداری ساده و با تزریق گادولینیوم (EMRU) از دستگاه ادراری انجام می‌شود M.R.I. در سیستم ادراری جهت بررسی عملکرد کلیه‌ها، وضعیت گردش خون کلیه‌ها و چگونگی ترشح ادرار و همچنین وجود تومورها و انتشار آنها به قسمت‌های مجاور از طریق مشاهده کلیه‌ها، حالب و مثانه به کار گرفته می‌شود.

 آمادگی‌های پیش از M. R. I سیستم اداری

* نتایج آزمایشات خون و ادرار را همراه خود بیاورید.

* تمام تصویربرداری‌های قبلی از قبیل عکس ساده و یا عکس‌های رنگی کلیه و مجاری ادرار، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، یا اسکن رادیوایزوتوپ را همراه داشته باشید.

* از ۶ ساعت قبل از مراجعه ناشتا باشید.

 M. R. I در ارتوپدی

M. R. I به عنوان وسیله بررسی قدرتمندی در سیستم استخوانی- عضلانی به کار می‌رود. شاید بتوان بیان نمود که به همان میزان که رادیولوژی ساده برای بررسی استخوان‌ها لازم است، M. R. I برای بررسی مفاصل و نسوج نرم و همچنین مغز استخوان جایگاه ویژه‌ای دارد. رادیوگرافی‌های ساده معمولاً شکستی‌ها را به خوبی نشان می‌دهند اما برخی شکستگی‌ها در رادیوگرافی ساده دیده نمی‌شوند ولی به واسطه تورمی که در اثر شکستگی در مغز استخوان و نسوج نرم ایجاد می‌شود، توسط M. R. I به خوبی قابل شناسایی و بررسی هستند.

امتیازات بزرگ M. R. I در بررسی سیستم استخوانی عبارتند از:
نمایش مستقیم مغز استخوان با کیفیت عالی
کیفیت بالا در نمایش نسوج نرم مجاور از جمله عضلات و تاندون‌ها
عکسبرداری در چند جهت بدون جابجا کردن بیمار

به علاوه تومورها، تغییرات ساختمان‌های داخل مفصلی و انتهای استخوان‌ها در مجاورت مفاصل با دقت بیشتری در M. R. I قابل بررسی هستند. سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌های اندام‌ها را نیز می‌توان با M. R. A تحت بررسی قرار داد. از مزیت‌های دیگر M. R. I در ارتوپدی می‌توان به این نکته اشاره نمود که حتی اعضایی که در داخل گچ باشند نیز با M. R. I قابل بررسی هستند به شرطی که داخل حلقه (COIL) قرار گیرند. حلقه یا کویل دستگاهی است که به دور سر، تنه و اندام‌ها بسته شده و همراه آن بیمار به داخل کانال می‌رود. درواقع وظیفه کویل ارسال امواج دریایی و گرفتن سیگنال‌ها از اندام مورد نظر و ارسال آن سیگنال‌ها به پردازش‌گرها جهت به تصویر کشدن عضو تحت تصویربرداری است.

آمادگی‌های قبل از انجام M. R. I در اندام‌ها و مفاصل

 * انجام M. R. I در زمان خونریزی فعال از اندام‌ها مناسب نیست. لذا در صورت خونریزی فعال ابتدا باید آن را بند آورد و بعد مبادرت به انجام M. R. I نمود.

* اگر اندام باندپیچی شده است و یا از باندهای کشی بر روی مفصل استفاده شده است باید گیره فلزی باند را قبل از انجام M. R. I باز کرد.

* قبل از ورود به اتاق M. R. I ادرار خود را تخیه نمایید.

* در صورت داشتن سوند (لوله) ادرار حتماً موضوع را به کارشناس اتاق M. R. I اطلاع دهید.

* تا زمانی که هرگونه آتل فلزی به اندام‌های شما وصل است نباید وارد اتاق M. R. I شوید.

* رادیوگرافی‌های ساده را برای تفسیر بهتر تصاویر M. R. I در اختیار رادیولوژیست قرار دهید.

 M. R. I در آنژیوگرافی سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها
M. R. I در آنژیوگرافی سرخرگ‌ها تحت عنوان M. R. A و در سیاهرگ‌ها به صورت M. R. V شناخته می‌شود. این موضوع خصوصاً در بررسی وضعیت انسداد و گرفتگی رگ‌های مختلف ناحیه سروگردن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آمادگی‌های پیش از انجام M. R. A و M. R. V

* نتایج داپلر عروقی و عکس‌های قبلی خود را همراه داشته باشید.

* امکان دارد که از کنتراست تزریقی نیز استفاده شود. لذا حتماً از ۴ ساعت قبل ناشتا بوده، سابقه حساسیت‌های دارویی، غذایی و تنفسی را به پزشک اطلاع دهید.